Przewodnik dla dzieci i dorosłych.
Pierwszy kontakt małego dziecka z okulistą powinien mieć miejsce po ukończeniu trzeciego miesiąca życia.
Badanie wzroku u niemowląt i bardzo małych dzieci, z którymi kontakt werbalny jest jeszcze niemożliwy, nastręcza wiele problemów i dlatego, by wykonać to badanie, maluchom podaje się krople porażające akomodację oka. Samo badanie jest niebolesne i nie ma negatywnego wpływu na ich narząd wzroku, natomiast jest niezmiernie ważne, pozwala bowiem wykluczyć tak poważne schorzenia oczu jak retinopatię wcześniaków czy nowotwory oka, na przykład retinoblastomę. Wczesne wykrycie schorzenie pozwala na natychmiastowe podjęcie działań leczniczych, co zwiększa szansę na późniejsze prawidłowe widzenie.
Kolejne badanie kontrolne możliwe jest do wykonania już u 2-3-latków.
Okulista może zbadać wadę wzroku a u dzieci, które już potrafią nazywać przedmioty określić ostrość wzroku oraz widzenie przestrzenne. Dzięki temu istnieje możliwość wykrycia wady wzroku już w najwcześniejszym stadium. Najczęściej u najmłodszych dzieci występuje nadwzroczność ( jest to fizjologia), ale coraz częściej także krótkowzroczność oraz wrodzona wada polegająca na nieprawidłowej krzywiźnie rogówki – astygmatyzm. Wczesne badania pozwalają wykryć wady wrodzone, dziedziczone genetycznie, które nieleczone mogą stać się przyczyną poważniejszych schorzeń, takich jak zez czy trwałe niedowidzenie. Dzieci cierpiące na niedowidzenie jednego oka mogą wykonywać ćwiczenia korygujące tą wadę. Polegają one na zasłanianiu w okularach korekcyjnych zdrowego oka, co skutkuje poprawą tego słabszego, które w ten sposób zmuszane jest do pracy.
W wieku 3-5 lat przeprowadza się tak zwane badania bilansowe.
Są one bardzo istotne, gdyż dziecko z nierozpoznaną i nieskorygowaną wadą wzroku może mieć gorsze wyniki w nauce, pogarszać się może również jego ogólny rozwój psychoruchowy. Ponadto nierozpoznana wada wzroku u małych dzieci może prowadzić do poważnych, trudnych w leczeniu problemów ze wzrokiem w dorosłym życiu. W Poznaniu w 2009 roku w ramach realizacji świadczeń zdrowotnych z zakresu profilaktyki wad wzroku przeprowadzono badania na 5-letnich przedszkolakach. W zadaniu wzięło udział prawie 3500 dzieci, co stanowiło około 82% populacji 5-latków uczęszczających do przedszkoli na terenie tego miasta. U dzieci badano ostrość wzroku do dali i do bliży, wykonywano ocenę ustawienia i ruchomości gałek ocznych oraz widzenie przestrzenne. Sprawdzano również stan odcinka przedniego oka oraz ewentualną obecność oczopląsu. Wyniki raportu były bardzo niepokojące, gdyż stwierdzono nieprawidłowości aż u 20% badanych dzieci. Prawie 90% rodziców nie zdawało sobie sprawy z choroby dziecka, a tylko 12% dzieci z wadami wzroku objętych już było opieką specjalistyczną. Rodzice otrzymali wyniki badań swoich pociech i zostali poinformowani o konieczności leczenia tych dzieci, u których stwierdzono nieprawidłowości oraz o konieczności regularnych kontroli dzieci nie dotkniętych jeszcze problemami ocznymi.
Następny etap życia dziecka, to wiek 6 lat, czas rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej. I właśnie wtedy powinno się wykonać kolejne badanie okulistyczne.
Jeśli okulista stwierdzi wadę wzroku, to należy ją natychmiast skorygować szkłami okularowymi lub soczewkami kontaktowymi a badania kontrolne powinny się odbywać nie rzadziej niż co trzy miesiące. Jeśli nie ma zastrzeżeń co do stanu narządu wzroku to kolejne badanie okulistyczne powinno odbywać się minimum jeden raz w roku.
U ludzi dorosłych kontrolne badania okulistyczne powinny być wykonywane minimum co 2 lata.
Szczególnie po 40 roku życia, kiedy zaczynają rozwijać się takie choroby jak jaskra czy zwyrodnienie plamki żółtej (AMD). Jest to ważne, ponieważ początkowo choroby te nie zaburzają widzenia, jednak w późniejszym okresie mogą prowadzić do całkowitej ślepoty. Istnieją grupy ryzyka, u których takie badania powinny być wykonywane znacznie częściej, np. u chorych na cukrzycę, ponieważ są oni bardziej podatni na występowanie zmian na dnie oka, zaćmę czy jaskrę. U tych pacjentów ważna jest regularna kontrola poziomu cukru we krwi, gdyż utrzymanie go na odpowiednim poziomie może opóźnić proces chorobowy lub w ogóle nie dopuścić do powstania schorzenia. Częściej do okulisty powinni zgłaszać się także chorzy na choroby zapalne tkanki łącznej (choroby reumatyczne, choroby naczyń), schorzenia układu nerwowego (stwardnienie rozsiane), czy nowotwory. Również osoby starsze, po 60 roku życia, powinny zgłaszać się do kontroli co najmniej raz w roku, nawet gdy nie zauważają u siebie żadnych objawów.
Badanie u lekarza okulisty rozpoczyna się od wywiadu.
Specjaliście należy powiedzieć o przyczynie zgłoszenia się na wizytę i swoich aktualnych objawach, przebytych chorobach, operacjach, urazach oczu. Lekarz zapyta również o ewentualną wadę wzroku i stosowane dotychczas okulary czy soczewki kontaktowe. Musi się on również dowiedzieć, czy wśród członków rodziny nie występowały choroby takie jak jaskra czy zaćma, by wykluczyć uwarunkowania genetyczne.
Badanie przedmiotowe polega na ocenie oczodołów, powiek, wielkości i ruchomości gałek ocznych. Następnie lekarz kontroluje ostrość wzroku, pole widzenia, widzenie barw, a później bada przedni i tylny odcinek oka. Do szybkiego badania ostrości wzroku wykorzystuje się autorefraktometrię czyli komputerowe badanie wzroku. Jest to badanie nie wymagające przygotowania pacjenta, dające w krótkim czasie informację o wielkości wady. Nie zastąpi ono jednak pełnego badania, ani nie można na jego podstawie dobrać szkieł korekcyjnych. Inną metodą badania ostrości wzroku są tablice Snellena, na których umieszczone są ciągi liter czy obrazków różnej wielkości. Pacjent musi je prawidłowo odczytać z odpowiedniej odległości, osobno każdym okiem.
Badanie pola widzenia może wykryć choroby takie jak jaskra, odklejenie siatkówki, służy również diagnostyce chorób nerwu wzrokowego czy układu nerwowego. W trakcie badania pacjent jednym okiem obserwuje poruszający się punkt świetlny i sygnalizuje, kiedy jest on dla niego widoczny. Na podstawie wyników badania wykonuje się schemat obrazujący ewentualne ubytki w polu widzenia, świadczące o chorobach siatkówki.
W następnej kolejności lekarz mierzy ciśnienie wewnątrzgałkowe.
Badanie to jest bardzo przydatne w diagnostyce, kontroli leczenia i zapobieganiu uszkodzenia nerwu wzrokowego w przebiegu jaskry. Ciśnienie ocenia się specjalnym przyrządem – tonometrem, kontaktowym lub bezdotykowym. Badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego i pola widzenia pozwala na wykrycie jaskry we wczesnym stadium, co może uchronić pacjenta przed całkowitą utratą widzenia. Szczególnie dbać o to muszą pacjenci z czynnikami ryzyka zachorowania na jaskrę, osoby posiadające w rodzinie chorych na tą chorobę, osoby po 40 roku życia, z niskim ciśnieniem ogólnym, z zaburzeniami gospodarki tłuszczowej, chorzy na cukrzycę oraz osoby z krótkowzrocznością. Regularne badanie pola widzenia i rozpoznawania kolorów może dać nam informację o rozpoczynającym się zwyrodnieniu plamki żółtej związanym z wiekiem (AMD), która również może doprowadzić do ślepoty. Wczesne działania profilaktyczno – lecznicze mogą znacznie spowolnić postęp choroby.
W badaniu przedniego odcinka oka ocenia się rogówkę, tęczówkę, soczewkę i ciało rzęskowe przy pomocy biomikroskopu czyli lampy szczelinowej. Natomiast tylny odcinek oka czyli ciało szkliste i siatkówkę ocenia się przy pomocy wziernika okulistycznego – oftalmoskopu. Badanie to wykonuje się zwykle po rozszerzeniu źrenic.
