„Wzrok a komputer – nastolatek przed komputerem – zagrożenie wzroku i niebezpieczeństwo w internecie”

Komputer stał się nieodłącznym elementem naszego życia. Jest on niezbędny już prawie w każdej pracy a „surfowanie” po internecie jest obecnie jednym z częstszych sposobów spędzania czasu wolnego, szczególnie wśród osób młodych. Często nie zdajemy sobie jednak sprawy, jak niekorzystnie wpływa na nasz wzrok zbyt długa praca przed monitorem. Natomiast z badań wynika, że  95% osób pracujących przy komputerze odczuwa dyskomfort ze strony narządu wzroku, a 75% populacji, która spędza przy nim chociaż dwie godziny dziennie, cierpi na szereg dolegliwości określanych wspólnym mianem zespołu suchego oka lub syndromem widzenia komputerowego.

Zespół suchego oka powstaje wtedy, gdy oczy nie produkują wystarczającej ilości łez, ich skład jest nieodpowiedni lub nie są one prawidłowo rozprowadzane po gałce ocznej co 5-10 sekund. Rogówka jest wówczas słabo nawilżona i niedotleniona. Spowodowane jest to rzadszym mruganiem przy długotrwałym wpatrywaniu się w ekran monitora i prowadzi wtórnie do wysychania zarówno spojówki jak i rogówki. W konsekwencji doprowadza to do stanu zapalnego, który zwiększa ilość toksycznych wolnych rodników, a te w nadmiarze uszkadzają delikatne struktury komórek oka. Szczególnie narażone są ścianki naczyń włosowatych odżywiających siatkówkę oka i komórki plamki żółtej. W ekstremalnych przypadkach zespół suchego oka może doprowadzić do syndromu Sicca, który objawia się wysychaniem i zmętnieniem rogówki oraz stopniową utratą wzroku.

Zbyt długa praca przed komputerem zaburza również zdolności akomodacyjne oka i osłabia mięśnie gałki ocznej. Dzieje się tak dlatego, że jego użytkownik skupia wzrok przez dłuższy czas tylko na jednym obiekcie, zamiast koncentrować go raz na przedmiotach bliższych, a raz na dalszych. Następuje przez to skurcz mięśni rzęskowych regulujących widzenie z bliska i z daleka, ich rozkurcz jest bardzo utrudniony, co w następstwie powoduje kłopoty z widzeniem bardziej oddalonych przedmiotów. Również zbyt mała odległość od ekranu, duży kontrast i jaskrawość obrazu mogą powodować męczliwość mięśni oczu.

Objawy zespołu suchego oka mogą być zróżnicowane, należą do nich:

• swędzenie, pieczenie, łzawienie lub wysychanie oczu
• nadwrażliwość na światło, zaczerwienienie, obrzęk, ból oczu,
• uczucie piasku pod powiekami,
• pogarszająca się ostrość  widzenia,
• bóle głowy,
• zamglone widzenie przy patrzeniu w dal i z bliska,
• podwójne widzenie obrazu na ekranie,
• wrażenie ucisku na gałki oczne i skronie.
• gorsze widzenie w ciemności.

Niekorzystny wpływ ma także promieniowanie ekranu monitora. Komputer emituje stosunkowo dużo ciepła, co nie tylko zwiększa temperaturę powietrza, ale i zmniejsza jego wilgotność. Istotną informacją jest to, że pole elektrostatyczne jest najsilniejsze w pierwszych 15 minutach pracy monitora, dlatego powinniśmy włączyć komputer na jakiś czas przed planowanym użytkowaniem.

W walce z zespołem suchego oka najważniejsze jest zapobieganie. Jeżeli możemy ograniczyć czas pracy przy komputerze, należy to bezzwłocznie uczynić. Jednak gdy nie jest to możliwe, musimy zwrócić szczególną uwagę na ergonomię pracy. W kodeksie pracy zawarte są obowiązki pracodawców wobec swoich pracowników pracujących przed ekranem monitora. Są oni zobowiązani zapewniać im co najmniej pięciominutowe przerwy, wliczone do czasu pracy, po każdej godzinie spędzanej przed monitorem, profilaktyczną opiekę zdrowotną, a w razie potrzeby refundowane okulary korygujące, zgodnie z zaleceniem lekarza.

Jak postępować aby uniknąć zagrożen przy pracy przed monitorem komputera? Musimy zapewnić sobie odpowiednie stanowisko pracy. Krzesło powinno mieć regulowaną wysokość, tak, by całe stopy oparte były na ziemi. Zapobiega to garbieniu się i nadmiernemu napięciu mięśni grzbietu i karku. Blat biurka również musi być na odpowiedniej wysokości, mieć wystarczająco dużą powierzchnię i być matowy, aby nie odbijał światła. Powietrze w pomieszczeniu, w którym pracujemy musi być świeże, powinniśmy również zadbać o odpowiednią jego wilgotność (min. 40%), ponieważ pomieszczenia klimatyzowane mogą nasilać objawy związane z zespołem suchego oka. Równie ważne jest ustawienie monitora. Powinniśmy ustawić komputer tak, aby móc patrzeć poza ekranem, najlepiej za okno lub drzwi. Nie siedźmy w kącie ani twarzą do ściany. Optymalna odległość twarzy od ekranu wynosi 40-75 cm. Jego środek powinien się znajdować 10-22 cm poniżej oczu. Łatwo można to sprawdzić, gdy usiądzie się w pozycji wyprostowanej. Pierwszy wiersz na monitorze powinien znajdować się wtedy nieco poniżej linii wzroku.

Do pracy musimy zagwarantować sobie odpowiednie oświetlenie, najlepiej naturalne. Sztuczne musi być wystarczająco silne, ale nie oślepiające (nie powinno się używać na przykład lamp neonowych). Równie ważny jest kierunek, z którego ono pada. Powinno oświetlać ekran monitora, a nie nasze oczy, dlatego źródło światła nie może być ustawione za monitorem. Oświetlenie nie powinno się też w nim odbijać, gdyż pojawiające się refleksy dodatkowo męczą wzrok.

Istnieją specjalne monitory, bardziej przyjazne dla oczu.  Płaskie monitory ciekłokrystaliczne (LCD) nie migoczą, zapewniają lepszą kontrastowość obrazu i niski stopień odbijania światła. Monitory kineskopowe wydzielają wprawdzie promieniowanie ultrafioletowe, ale w zakresie bezpiecznym. Możemy stosować filtry ekranowe ze szkła i jonizatory powietrza, aby przeciwdziałać promieniowaniu elektrostatycznemu, które tworzy się przez dodatnio naładowany ekran komputera. Prowadzi ono bowiem do zachwiania równowagi jonowej organizmu i sprzyja schorzeniom dróg oddechowych i alergiom. Warto używać również okularów z powłoką antyrefleksyjną, które chronią oczy przed szkodliwym promieniowaniem monitora (fali elektromagnetycznych i UV) oraz drażniącymi odblaskami.

Powstały nawet specjalne programy komputerowe, pomagające rozplanować czas spędzany przed komputerem. Przypominają o przerwach w pracy, proponują ćwiczenia dla oczu czy pokazują komunikat, by popatrzeć na daleki obiekt ( Anti-Eye Strain, EyeCare Reminder).

Sposób pisania na komputerze może również zmniejszyć nasze  dolegliwości ze strony oczu. Powinniśmy pisać prostą, dosyć dużą czcionką, nie nadużywać kolorów, które bardziej męczą wzrok i unikać ciemnego tła, a najlepiej pisać „czarno na białym”. Jednym z najważniejszych parametrów mających wpływ na „przyjazność” monitora dla oczu jest częstotliwość odświeżania obrazu. To ona decyduje o migotaniu ekranu. Należy zwracać uwagę, by nie była mniejsza niż 85 Hz.

Podczas pracy powinniśmy wykonywać ćwiczenia oczu, które wzmacniają mięśnie i poprawiają akomodację. Oto niektóre z nich:

• Oderwij wzrok od komputera i popatrz przez parę chwil w dal, zataczaj oczami ósemki, spójrz na boki pod różnymi kątami.
• Ułóż dłonie na oczach, aby nie przenikało przez nie światło, otwórz oczy, patrz w ciemność i odpręż się do momentu, aż przestaniesz zauważać migotania a oczy uspokoją się,
• Zasłoń oczy, ale tak, by nie uciskać zbyt mocno gałek ocznych i wyobraź sobie głęboką czerń – wg Williama H. Bates’a jest to „palming” , czyli stan pełnej relaksacji oka,
• Masuj palcami punkty bólowe znajdujące się wokół oczu: nad skroniami, w środku kostnego brzegu oczodołu i pomiędzy nasadą nosa a brwiami.

Podczas pracy należy zwrócić uwagę na częste mruganie.  Ale gdy odczuwamy, że nasze oczy nie są wystarczająco nawilżone, powinniśmy wspomóc się odpowiednimi kroplami nawilżającymi – tak zwanymi ” sztucznymi łzami”.  Dzięki częstemu zakraplaniu oczu zapewniamy im optymalny poziom nawilżenia. Wybierajmy raczej te preparaty, które nie zawierają konserwantów i występują w minimach, czyli jednorazowych pojemniczkach.

Ważne jest również przyjmowanie witamin, takich jak witaminy: A, C i E oraz beta-karoten, a także cynk, selen, magnez, cholina, luteina i zeaksantyna, które pomagają utrzymywać oczy w dobrej formie i poprawiają ostrość wzroku. Najlepiej są przyswajane razem z pożywieniem.

W nowoczesnej medycynie stosuje się również czarną jagodę, zwaną też borówką czernicą (Vaccinum myrtillus). W jagodach występują związki polifenolowe tj. antocyjany odpowiedzialne za kolor owoców, pochodne kwasów cynamonowego i benzoesowego oraz glikozydy flawonolowe. To właśnie antocyjany wpływają na odporność naczyń włosowatych oka, posiadają właściwości przeciwzapalne, poprawiają ukrwienie oka i chronią je przed wolnymi rodnikami. Zalecane są one zwłaszcza u osób pracujących przy komputerze, kierowców, ludzi starszych z rozpoznaną cukrzycą, miażdżycą czy jaskrą. Jeden z obecnych na rynku preparatów na bazie czarnej jagody skojarzonej z witaminą E i beta-karotenem ma za zadanie ograniczać  zaburzenia krążenia siatkówkowego i naczyniowego oczu,  zmniejszać dolegliwości wzrokowe (krótkowzroczność, ślepota dzienna) oraz osłabiać  fotowrażliwość w retinopatii cukrzycowej. Inny preparat zawiera unikalne połączenie antyoksydantu astaksantyny z mikroalg Haematococcus pluvialis i antocyjan oraz witaminę E pochodzącą z jagód. Te składniki zabezpieczają oczy przed zmęczeniem, utrzymują ostrość widzenia a podczas pracy przed komputerem zapobiegają zaczerwienieniu, pieczeniu czy łzawieniu oczu.

Jednak mimo wszystkich tych środków zapobiegawczych osoba narażona na długotrwałą pracę przed komputerem powinna co najmniej co pół roku skontrolować swój wzrok u okulisty, a w razie potrzeby używać odpowiednio dobranych szkieł korekcyjnych. Warto zainwestować w szkła z powłoką antyrefleksyjną, która poprawia właściwości soczewki okularowej, między innymi czyniąc ją bardziej przejrzystą.

I na koniec dwie ważne informacje dotyczące pracy przy monitorach komputerów. Kobiety w ciąży nie powinny pracować przy komputerze dłużej niż 4 godziny dziennie ( Dz.U. z 1996 r., nr 114, poz. 545). Natomiast u osób młodych, które zwykle spędzają przy komputerze zbyt dużo czasu, występuje znaczne ryzyko wczesnego pojawienia się lub gwałtownego postępu istniejącej już krótkowzroczności i rolą rodziców jest pilnowanie swoich pociech, aby nie dopuścić do tych powikłań.